Nadir metaller

ABD Başkanı Trump Başkanlık koltuğuna oturur oturmaz yaptığı açıklamalarla tüm dünyayı şaşırtmayı sürdürüyor. En son olarak Rusya-ABD heyetleri Suudi Arabistan’da sürpriz bir şekilde bir araya gelirken Washington’da gazetecilere yaptığı açıklamada Ukrayna Başkanı Zelenski ile dalga geçercesine Biden yönetiminin yaptığı harcamaların bedelini Ukrayna’da bulunan ‘Nadir Toprak Elementleri’ (NTE) ile çıkaracağını ifade etti. Zelenski’ye yakın kaynaklar ise bunun sömürgeci bir yaklaşım olduğunu belirtti. ABD tarafından sömürüldükleri yeni akıllarına geldi, günaydın! Trump’ın Grönland’ı ABD’ye katma isteğine dikkat çeken bazı yorumcular, bunun arkasında yine bu Adada bulunan NTE yataklarının bolluğuna, ABD hakim sınıflarının bu değerli kaynaklara el koyma hedefine dikkat çekiyor. Nedir bu son derece stratejik öneme sahip NTE yatakları? Ne işe yararlar? “Herkese Bilim ve Teknoloji” (HBT) dergisinin 24 Ocak 2025 tarihli sayısında bu sorulara şöyle cevap veriyor Özlem Yüzak: “NTE kaliteli metal alaşım üretiminde kullanılıyor. Katkı maddesi olarak NTE içeren malzemeler kararlı, yüksek sıcaklık ve korozyona dayanıklı hafif malzemeler. Bu özellikleriyle NTE, bilgisayar, hibrit araçlar, şarj edilebilir piller, cep telefonları, düz televizyon ekranları, dizüstü bilgisayarları, rüzgar türbinleri, tıbbi görüntülenme cihazları, radar sistemleri, katalitik çeviriciler, korozyona daha dayanıklı metal alaşımları, uçak motorları, tıbbi cihaz, seramik malzeme, cam üretiminde, petrol arıtımında, anlayacağınız her alanda karşımıza çıkıyorlar.” Yaşamsal önem Görüldüğü gibi doğada ender bulunan bu metaller, güncel yaşamımızda kullanılan aletlerin önemli bir bölümünde bulunuyor.  Örneğin Lityum yoksa elektrikli otomobiller de yok. Rüzgâr türbinleri ve elektrikli otomobillerin kalıcı mıknatıslarında NTE kullanılıyor. Ancak bu elementlerin kullanılmasında sorunlar yok değil! Birincisi bunların sınırlı ülkede varlığı ABD ve AB gibi sömürgeci güçlerin iştahını kabartıyor. Diğer sorun ise yarattığı ya da yaratacağı çevre kirliliği... ABD ve NATO’nun baş düşman olarak gördüğü Çin Halk Cumhuriyeti NTE üretiminde ve işletilmesinde başı çekiyor. Uluslararası Enerji Ajansına göre, küresel ölçekte NTE üretimin yüzde 62’sini, işlemesinin yüzde 90’ını Çin gerçekleştiriyor. Bu nedenle Trump nereye saldıracağını bilemiyor. NATO ortağı Danimarka’ya ait Grönland’a göz dikebiliyor. Rusya’ya karşı savaşa sürdükleri Ukrayna topraklarından bedel istiyor. Bolivya’da solcu Cumhurbaşkanı Morales’in 2019 yılında parlamenter bir darbeyle devrilmesinin arkasında lityum madenlerinin kamulaştırılması girişimi yatmıyor muydu? Ya Kongo’da Avrupalıların Tutsi’leri kullanarak kırdırdığı binlerce insan ne için ölüyor? İngiltere merkezli sivil toplum örgütü Global Witness, “Kongo’nun doğusundaki savaşı büyük ölçüde koltan finanse ediyor. Avrupalı tüketiciler akıllı telefonlarının arka planında hangi çatışmalar sürüp gidiyor, farkında bile değil” diyor. Alıntıda adı geçen ‘koltan’ cevherinde yüksek teknolojik ürünlerde kullanılan ‘tantal’ nadir metali bulunuyor. Ne var ki, sürdürülebilir ‘yeşil enerji’ye geçişte önemli bir rol oynaması düşünülen NTE o kadar da masum değil. Dikkat edilmezse ciddi çevre sorunlarına yol açabiliyorlar. NTE toprakta çok düşük miktarda bulunuyor. Örneğin bir metrik ton nadir metal elde edilirken 2 bin ton atık açığa çıkıyor. Bu da ormanların yok olmasına, toprak ve suyun kirlenmesine yol açabiliyor. Bu nedenle çevre kirliliğinin önüne geçmek için ayrı bir çaba göstermek gerekiyor. Ya Türkiye? Böyle önemli bir doğal kaynak ülkemizde var mı acaba? Milli İstihbarat Akademisinden Dr. Celal Erbay’ın Anadolu Ajansına yaptığı açıklamada belirttiği gibi Türkiye, yaklaşık 694 milyon tonluk nadir toprak elementi rezerviyle, Çin’in ardından dünyanın en büyük ikinci rezervine sahip ülkesi. Ancak bu kaynaklara sahip olmak yeterli değil. Değerli bir maden olan Toryum gibi ülkemizdeki NTE’ni çıkarmak ve işlemek de çok önemli. Böylece ekonomimize yüksek katma değer sağlanabilir. Bu doğrultuda NTE’nin yoğun olarak bulunduğu Eskişehir’deki Beylikova sahasına ya da Malatya-Kuluncak yöresine yakın bir yerde bunları çıkardıktan sonra zenginleştirecek sanayi tesisleri kurulmalıdır. 2018 yılında kurulan NATEN (Nadir Toprak Elementleri Araştırma Enstitüsü) bu yönde atılmış olumlu bir adım. Topraklarımızdaki NTE kullanan rüzgar türbinleri, elektrikli otomobiller vb. yüksek katma değerli ekipmanları ülkede üreterek başımızın belası cari açığı sıfıra indirecek çözümler ve yatırımlar üzerine iktidar kadar muhalefet de kafa yormalıdır. Ne dersiniz?