Devlet Kamuoyunu bilgilendirmiyor mu yoksa bilgilendiremiyor mu? Son zamanlarda İzmir Aliağa gemi söküm ve geri dönüşüm işlemleri sık sık gündeme geliyor. Konunun çevre kirliliği, işçi sağlığı, zararlı atıkların bertarafı ve geri dönüşümün ülke ekonomisine katkıları yakinen izlediğim konulardı.
16 Nisan 2024 günü İzmir Mimarlık Merkezi’nde koordinasyon kurulu adına yapılacak olan basın açıklamasını ilk ağızdan öğrenmek ve farklı meslek kuruluşlarının görüşlerini öğrenmek üzere toplantıya katıldım.
İzmir Gemi Söküm Koordinasyonu adına açıklamayı okuyan TMMOB İKK Sekreteri Aykut Akdemir temel iki konuyu gündeme getirdi:
- Türkiye’de gemi sökümü ve geri dönüşümüyle ilgili mevzuat bulunmaktadır.
- Gelen gemilerde bulunan zararlı maddelerin nitelik ve nicelikleri denetlenmiş midir?
Bu soruların muhatabı devlet kuruluşları olup kamuoyunu aydınlatmaları gerekir. Şu ana kadar devlet kuruluşlarından ve gemi söküm şirketlerinden bir açıklamaya rastlamadık.
Kısaca ekonomik bilgileri aktarmak isterim: Türkiye’de yeterli demir cevheri yok. 2023 yılında 2 363 049 ton demir cevheri ihraç etmişiz buna karşılık 8 478 980 ton ithal etmişiz. Çelik ihracatımız ise 2023 yılında 14. 506.312 ton karşılığında 14.859.726 dolar döviz girdisi sağlamışız. Ayrıca demir ihracatımız da bulunmaktadır. Çelik ihracatının temelini %70 karbon salınımı olmayan ark fırınlarından temin etmekteyiz. AB ve ÇHC ise izabe fırınlarında etkin olarak kömür kullanmaktadır.
Gemi söküm ile ilgili son derece önemli olan mevzuat ve denetim konularında da bilgiler şu şekildedir:
- Türkiye’deki gemi söküm faaliyetleri, çevresel koruma, işçi sağlığı ve güvenliği gibi konuları düzenleyen yasal düzenlemelere tabidir. İşte Türkiye’de gemi sökümü mevzuatıyla ilgili bazı önemli noktalar:
Gemi Geri Dönüşüm Yönetmeliği (2011/65 AB Uyum Yönetmeliği)kapsamında Türkiye, Avrupa Birliği’nin RoHS (Tehlikeli Maddelerin Kullanımının Sınırlanması) Direktifini uygulamak için 2011/65 AB Uyum Yönetmeliği’ni kabul etmiştir. Bu yönetmelik, gemi geri dönüşümü süreçlerindeki tehlikeli maddelerin kullanımını sınırlamayı ve çevresel riskleri azaltmayı amaçlamaktadır.
- Türkiye’deki gemi söküm mevzuatı, uluslararası standartlara uyumlu olarak gemi geri dönüşüm süreçlerini düzenlemekte ve çevresel etkilerin azaltılmasını amaçlamaktadır. Ülkenin gemi söküm ve geri dönüşüm faaliyetleriyle ilgili olarak çeşitli yasal düzenlemeler ve standartlar bulunmaktadır. Bu mevzuat, gemi sahipleri, söküm tesisleri ve ilgili paydaşlar için çevre ve güvenlik konularında önemli standartları belirlemektedir.
Türkiye’de Avrupa Birliği’nin RoHS (Tehlikeli Maddelerin Kullanımının Sınırlanması) yönetmeliğini yürütme görevi “Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na bağlı olarak Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü’nün sorumluluğundadır.
Bu genel müdürlük, çevresel etki değerlendirmesi, izinler, denetimler ve çevre mevzuatının uygulanması gibi konuları yönetmekle görevlidir. RoHS yönetmeliği kapsamında, tehlikeli maddelerin kullanımının sınırlanması ve bu maddelerin çevresel etkilerinin azaltılması için gerekli düzenlemelerin yapılması ve denetlenmesi de bu genel müdürlüğün sorumluluk alanına girmektedir.
Genel Müdürlük “Gemi Söküm Koordinasyon” una cevap verilmediği kamuoyu bilgilendirilmediği sürece “sükût ikrardan gelir!” Bu durumda görev ihmali söz konusu olup gereği bakanlığa düşmektedir.
Dünyada uygulanan gemi söküm mevzuatı genellikle gemilerin çevre dostu ve güvenli bir şekilde geri dönüşümü için düzenlemeler içerir. Mevzuat ülkelere göre değişebilir, ancak uluslararası düzeyde gemi sökümüyle ilgili bazı temel yönetmelikler bulunmaktadır. Bu yönetmelikler genellikle gemilerin geri dönüşümü sırasında çevresel etkilerin azaltılmasını ve çalışanların güvenliğini sağlamayı amaçlar. İlgili mevzuatlar arasında şunlar yer alabilir:
1.Hong Kong Gemi Sökümü Sözleşmesi (HKC): Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) tarafından oluşturulan bu sözleşme, gemi sökümüyle ilgili standartları belirler. Söküm sürecinde çevresel ve güvenlik standartlarını düzenler.
- Avrupa Birliği Gemi Geri Dönüşüm Yönetmeliği: AB ülkelerini gemi geri dönüşümü konusunda düzenlemeler getirerek çevresel etkileri azaltmayı amaçlar. Bu yönetmelik, gemi geri dönüşüm tesislerinin belirli standartlara uygun olmasını ve geri dönüşüm süreçlerinin izlenmesini sağlar.
- Amerika Birleşik Devletleri Gemi Söküm Yönetmeliği: ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA) tarafından gemi sökümüne ilişkin çevresel düzenlemeler içeren yönetmeliktir.
- Bangladeş Gemi Geri Dönüşüm Yönetmeliği: Gemi sökümü ile ilgili olarak Bangladeş’teki yasal düzenlemeleri kapsayan yönetmeliklerdir. Bu tür yönetmelikler genellikle çalışan güvenliği, çevresel koruma ve gemi geri dönüşüm tesislerinin gereksinimlerini belirler.
Bu yönetmeliklerin amacı, gemi söküm süreçlerinin düzenlenmesi ve gemi geri dönüşümünün çevresel etkilerinin azaltılmasıdır. Gemi sökümü mevzuatı hem gemi sahiplerini hem de söküm tesislerini belirli standartlara uymaya ve çevresel etkileri en aza indirmeye teşvik etmektedir.
Ülkemizde mevzuatlar uygulanmadığı sürece adalet tesis edilemez. Devletin asli görevi; kanunların uygulanmasını denetlemek ve gelişmelerden kamuoyunu bilgilendirmektir.