Kahramanmaraş merkezli 11 ili vuran depremlerin üzerinden 11 ay geçmesine rağmen, bölgede sorunlar çözülmüş değil. Depremzedeler, barınma, altyapı ve elektrik sorunu başta olmak üzere çözülemeyen sorunlarla boğuşuyor. Bir yıl içinde teslim edileceği sözü verilen kalıcı konutlar, hala bitirilemezken, kış mevsimiyle birlikte barınma sorunu had safhaya çıktı.
**********
Türkiye’yi sarsan ve resmi açıklamalara göre 50 binden fazla vatandaşın hayatını kaybettiği 6 Şubat’taki deprem felaketinin üzerinden 11 ay geçmesine rağmen afetzedelerin mağduriyetleri giderilemedi. Yıkımın ilk döneminde çadırla başlayan barınma sorunu sonraki süreçte de devam etti. Kalıcı konut sözü başka bahara kaldı. Onbinlerce depremzede bu kışı da konteyner ya da çadırkentlerde karşıladı. Bir senede kalıcı konutlara geçiş sözünün verildiği bölgede hâlâ enkaz kaldırma ve yıkım çalışmaları sürüyor. Konteyner kentlerde yaşayan depremzedeler zorlu kış şartlarıyla mücadele ederek hayatlarını sürdürmeye çalışıyor. Yeni inşaat izinleri için yüzey analizlerinin gerçekleştiği ve ağırlıklı olarak TOKİ konutlarının yapıldığı bölgelerdeki depremzedeler, son yağışlarda barındıkları tüm konteyner ve çadırların su aldığını ifade ediyor. Bunun yanı sıra kar ve fırtınalarla gelen mevsim değişiminde karakış korkusu yayılmış halde. Hatay Depremzede Derneği, “Konteynerlerde hava koşullarından kaynaklı yangınlar, çökmeler arttı” açıklamasını yaptı, kalıcı konutlara geçilmesi gerektiğini savundu.
Ev, konteyner ya da çadır fark etmeksizin tüm depremzedeler barınma konusunda çeşitli çözümler bulsa da gıda, su, ulaşım, geçim ve sağlık başlıklarında temel ihtiyaçlara erişimde sorun yaşıyor. Hâlâ çadırda yaşayan depremzedelerin koşulları ise daha zor. Yağmur yağınca su geçiriyor, fırtına çıkınca soba boruları dağılıyor. Yağmurlu havalarda çamur içinde kalıyorlar. Yaz mevsiminde de sıcak, su ve haşere sorunu yaşanmıştı. Özellikle kadınlar hijyen ve kişisel bakım konusunda büyük sıkıntı çekiyor. Yaşadıkları sorunların çözümü noktasında ulaştıkları yetkililerin işlerini daha da zorlaştırdıklarını aktaran depremzedelerin kimisi olumsuz hava koşullarından kimisi ise kurumların yetersizliğinden şikâyetçi. Gıda dağıtımının sadece konteyner kentlerde yapıldığını belirten depremzedeler, kırsal kesimde ya da şehir merkezinden uzakta kalanlar hiçbir şeyden faydalanamadığını söylüyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan geçtiğimiz yıl mart ayında 1 yıl içinde 650 bin konutun inşaatının tamamlanacağını açıkladı. Ancak bu rakam bir süre sonra 300 bin, daha sonra da 130 bin olarak “aşağı yönlü” revize edildi. Mayıs ayında yapılan Cumhurbaşkanlığı ve TBMM 28. Dönem Milletvekili Genel Seçimleri öncesi süreçte bölgede törenler düzenlenip temeller atıldı. Geçtiğimiz aralık ayında ise Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki 2024’te 46 bin konutun teslim edileceğini açıkladı.
TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı Taner Yüzgeç, 1 yıl içinde 600 bin konutun teslim edileceği sözünün verilmesine rağmen 46 bin konutun teslim edileceğinin açıklandığına dikkat çekti. Afet bölgesindeki barınma sürecinin başından beri bilimsellikten uzak ve gayriciddi olarak yürütüldüğünü ileri süren Yüzgeç, “Açık, şeffaf veri yok. Bu 46 bin konut nerede, ne zaman yapıldı, sürecin hangi aşamada olduğu gibi çok sayıda soruya dair bilgi yok” dedi.
Deprem bölgesinde inşa sürecinde denetimlerin yetersiz ve inşaat kalitesinin düşük olduğuna dair duyumlar aldıklarını söyleyen Yüzgeç, afet bölgesindeki geçici barınma alanlarındaki altyapı sorunlarının dahi çözülemediğini aktardı.
130 bin konut, 36 bin köy evi yapılacaktı
Kahramanmaraş merkezli deprem felaketinde 35 bin 355 binanın yıkıldığı, 17 bin 491 binanın acil olarak yıkılması gerektiği ve 179 bin 786 binanın ağır, 40 bin 228 binanın orta ve 431 bin 421 binanın az hasarlı olduğu tespit edildi.
Gaziantep’in Nurdağı ilçesinde afetzedeler için yapılan ilk kalıcı konutlar geçtiğimiz yıl 22 Nisan’da teslim edildi. Betonarme olarak inşa edilen köy tipi kalıcı afet konutları 44 günde tamamlandı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 23 Mayıs’ta Malatya’da yaptığı konuşmada depremlerin ardından 130 bin konut, 36 bin köy evi ve 5 bin ahır olmak üzere toplam 171 bini aşkın bağımsız bölümün inşa sürecinin başladığını ifade etti. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki ise 15 Aralık’taki açıklamasında deprem bölgesinde yaklaşık 8 ay önce temeli atılan 46 bin konutun tesliminin Ocak ayı başından itibaren yapılacağı belirterek, “Her ay 30 bin, 40 bin, 50 bin evin teslimlerini yapmaya devam edeceğiz” diye konuştu.
Depremzedeler adalet peşinde
Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat depremlerinde yakınlarını yitiren vatandaşların 11 aydır sürdürdükleri adalet mücadelesinde karşılaştıkları hukuk sorunlarına dikkat çekmek ve yakınlarına adalet talep etmek için oluşturdukları Adalet Peşinde Aileleri Platformu, 81 ilde adliyeler önünde adalet nöbeti eylemleri gerçekleştirdi. Depremde yakınlarını kaybeden aileler ve avukatlar “Adalet” talebiyle hala çözülmeyen hukuki sorunlara dikkat çekerek adaletin sağlanmasını ve sorumluların yargılanmasını talep etti.
Yapı denetim sorumlularından kamu görevlilerine kadar tüm sorumluların da yargıya tabi tutulması gerektiğini vurgulayan platform üyeleri, ortak bildiride şu noktalara dikkat çekti:
“Ülkemizde daha önce meydana gelen depremlerde olduğu gibi yargılamalar sonuçsuz kalmamalı, tüm sorumlular Adalet karşısında hesap vermelidir. Depremden hemen sonra toplumun öfkesini azaltmak için bazı binaların müteahhitleri tutuklandı. Sorumlu olan müteahhitlerin tutuklanması yasa gereğidir. 6 Şubat günü enkazdaki sevdiklerimizin kurtarılmasını beklerken bizler dahi ölüme terk edildik. “Hata yaptık, geç geldik” itirafını biz değil Sayın Cumhurbaşkanı bizzat kendi etmiştir. Yemek yoktu, su yoktu, çadır yoktu, ‘Başımıza gelen bu felaket kaderdi’ gibi söylemlere sığınmadık, sığınmayacağız. Yasımızı tutamadık, sevdiklerimizin naaşlarının bulunmasını bekledik, daha kayıplarımız bulunmamışken enkazları kaldırmaya geldiler. Marmara depreminde olduğu gibi dosyaların zaman aşımı sebebiyle düşmesini kabul etmeyeceğiz. Neden şüphelilerin neredeyse tamamı bilinçli taksirle adam öldürme suçundan en fazla 22.5 yıl hapis cezası istemiyle yargılanıyor? Alacakları cezalar 22.5 yıl bile olmayacaktır. Adil olan, para hırsı ve açgözlülük saikleriyle onlarca insanın ölmesini göze alarak bina inşa edenlerin, tadilat yapanların, imar izni verenlerin, yeterince denetleyemeyenlerin olası kastla adam öldürme suçundan müebbet hapis cezası istemiyle yargılanması değil midir? İlerleyen süreçlerde sorumlu kamu görevlilerinin de yargılanması gerekirken, gelinen aşamada sorumlu kamu görevlisi ile ilgili verilen soruşturma izni neden yok? Sevdiklerimizin ölümlerinde sorumluluğu bulunan herkesin adalet önünde hesap vermesi için mücadelemiz bitmedi. Sadece 6 Şubat’ta ölenlerin hesabını sormak için değil 6 Şubat’ta enkaz altında ölmeyen ancak hala insani bir yaşam bekleyen herkesin haklarını savunmak için bulunuyoruz. Bizim, bizden sonrakilerin ve onlardan sonra gelecek olanların yaşamları için depreme dirençli kentlerin yapılmasını talep etmek için buradayız.”
“Türkiye Tek Yürek” dediler ama 30 milyarı vermediler
Kahramanmaraş merkezli deprem felaketinin yaralarını sarmak amacıyla televizyon kanallarından canlı olarak yayınlanan “Türkiye Tek Yürek” kampanyasına bağlantı kurarak katılanlardan bazılarının taahhüt ettikleri bağışı hala yapmadıkları ortaya çıktı. 15 Şubat 2023 akşamı Acun Ilıcalı, Nihat Hatipoğlu, Pelin Çift, Çağla Şıkel, Tümer Doğru, Nazlı Çelik, Deniz Bayramoğlu, Didem Arslan Yılmaz moderatörlüğünde yapılan ortak yayında sanat, iş ve spor dünyasının önde gelen isimleri depremzedelere destek oldu. Kampanyada toplanan bağış miktarı 115 milyar 146 milyon 528 bin lira olarak gerçekleşirken, gönderilen SMS sayısı ise 9 milyon 10 bin adet oldu. Ancak aradan geçen zamanda bazı bağışçıların henüz canlı yayında taahhüt ettikleri miktarı yatırmadıkları dikkat çekti.
İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, CHP Milletvekili Ömer Fethi Gürer’in deprem bölgesi için toplanan bağışlarla ilgili soru önergesine geçtiğimiz aralık ayı ortasında verdiği yanıtta, bağışlandığı belirtilen 115 milyar liranın 85 milyarının toplandığını, bağışını henüz yapmayanların belirlendiğini ve bağışların tamamlanması için sürecin devam ettiğini açıkladı.
CHP Niğde Milletvekili Ömer Fethi Gürer, 6 Şubat depremlerinden sonra başlatılan “Türkiye Tek Yürek Kampanyası” kapsamında bağışlandığı açıklanan 115 milyar 146 milyon liranın akıbetiyle ilgili İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya’nın yanıtlaması istemiyle TBMM Başkanlığı’na soru önergesi vermişti.
Yerlikaya yanıtında, 6 Şubat depremlerinin ardından 15 Şubat tarihinde TV Kanalları Ortak Yayını aracılığı ile başlatılan “Türkiye Tek Yürek Kampanyası” kapsamında 85 milyar 697 milyon 129 bin 344 TL bağış toplandığını, bunun 56 milyar 563 milyon 536 bin 392 lirasının AFAD üzerinden deprem bölgesindeki afetzedelerin ihtiyaçları için kullanıldığını belirtti. Bağış yatırma işlemlerinin devam ettiğini ifade eden Yerlikaya, bağışçılar tarafından yatırılan tutarların kamu bankalarında AFAD adına açılan hesaplarda değerlendirildiğini kaydetti.
Deprem bölgesine milyar dolarlık dış finansman
Hazine ve Maliye Bakanlığı, Kahramanmaraş merkezli depremlerden etkilenen bölgeler için 2023’te Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası, Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası, İslam Kalkınma Bankası ve Asya Altyapı Yatırım Bankası’ndan yaklaşık 2,4 milyar dolarlık dış finansman sağlandığını açıkladı. Öte yandan, İslam Kalkınma Bankası Grubu ile Türkiye Kalkınma ve Yatırım Bankası, bölgeyi desteklemek için 200 milyon dolarlık finansman anlaşması imzaladı.
4 bin 600 işletmeye UNDP desteği
Deprem bölgesindeki 11 ilde bulunan 4 bin 600’ü aşkın küçük işletme, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından dağıtılan nakit hibe sayesinde yeniden faaliyete başlayabilecek. UNDP’nin “deprem sonrası toparlanma hibe”lerinin toplam değeri 10 milyon ABD Doları ediyor. Hibe programı, depremlerden önce yasal olarak kurulmuş olan, azami 10 kişi çalıştıran işletmelerin başvurularına açıktı. Yerel ticaret ve sanayi odalarıyla ortaklaşa çalışan UNDP’ye 11 ilden toplam 23 bin 644 başvuru yapıldı; bunların arasında Ağustos 2023’te Kahramanmaraş’ta 257 işletmeye hibe dağıtılmasını içeren pilot girişim de vardı. Seçilme kriterlerini karşılayan başvuru sahipleri yüz yüze mülakata davet edildiler ve UNDP ekibi sadece 6 hafta içinde 5 bini aşkın mülakat yaptı.
Münferit hibe tutarı, ortalama 2 bin dolar olmak üzere, asgari 35 bin TL ila azami 200 bin TL arasında değişiyor. Hibe yararlanıcıları, aldıkları nakdi kendi işletmelerinin herhangi bir ihtiyacı için kullanabiliyor: Ekipman veya hammadde satın alma, kirasını ödeme, dükkan veya ofisleri tadil/tefriş etme gibi. Hibelerin büyük kısmı, depremde en ağır yıkıma uğrayan illere tahsis edildi. Tüm bölgede dağıtılan hibelerin yüzde 42’si kadınların yönettiği işletmelere verildi.