İki yılı aşkın bir süredir yaşanan yüksek enflasyon ortamı hem üreticiyi hem de tüketiciyi olumsuz etkiliyor. Yaşananlardan en fazla etkilenen ise sabit ve dar gelirli kesimler oldu. Görünen o ki 2024’te de rüzgar tersine dönmeyecek. Çünkü 1 Ocak itibariyle vergi, harç ve cezalar yüzde 58,46 oranında arttı. Aldıkları maaşlar yüksek enflasyon karşısında adeta eriyen sabit ve dar gelirliler, yeni yılda vergi, ceza ve harçları maaşlarına aldıkları zammın üzerinde bir zam oranıyla ödeyecek. ÖTV ve KDV gibi dolaylı vergi artışlarıyla harçlara bağlı olarak özellikle akaryakıt fiyatlarındaki artış fiyatlara zam olarak yansırken, enflasyon üzerinde de etkili olacak.
Gıda ürünleri açısından 2024 yılı oldukça hareketli geçeceğe benziyor. Bir başka deyişle riskler ve kırılganlıklar daha fazla öne çıkabilir. Ve burada dış etkenlerden ziyade iç faktörler daha belirleyici olacak gibi görünüyor. Çünkü dünyada gıda fiyatları gerilerken, Türkiye’de fiyat artışları engellenemiyor. Enflasyonla mücadele adı altında tüketici fiyatlarının kontrol altında tutulmaya çalışılacağı, dolayısıyla üretici fiyatlarının daha çok baskılanacağı bir dönem kimse için sürpriz olmasın. Bunu zaten son iki yıldır yaşıyoruz.
Enflasyon 31 Mart yerel seçimlerine kadar enflasyon en kritik konu olmaya da devam edecek. 2024 yılında uygulanacak asgari ücret son yapılan zamla 17 bin 2 lira olarak belirlendi. Açlık sınırının 14 bin 25 TL, yoksulluk sınırının 45 bin 686 TL’ye yükseldiği ve yükselmeye devam edeceği böyle bir süreçte gıda fiyatlarının seyri ana gündem konusu olmaya aday. Zira açıklanan asgari ücret daha çalışanın cebine girmeden enflasyon karşısında erimeye başladı.
Yıla yeni zamlarla girdik
Türkiye yeni yıla yeni zamlar ve vergi düzenlemeleriyle girdi. Birçok yeni uygulama 1 Ocak itibariyle yürürlüğe girdi. 1 Ocak itibariyle vergi, harç ve cezalar yüzde 58,46 oranında arttı. Trafikte kırmızı ışıkta geçme cezası 1510 TL oldu. Alkollü araç kullanma cezası ise 6 bin 735 TL’ye çıktı.
Yurtdışından getirilen cep telefonlarının kayıt ücreti 31 bin 692 TL oldu. Cep telefonu IMEI numaraları kayıt işlemleri, ithalatçı ya da imalatçı için tahsis edilen hesap ile gerçekleştirilecek. Yetkisiz hesaplar IMEI kaydı yapamayacak.
Motorlu taşıtlar vergisi ise yeni yılda yeniden değerleme oranı doğrultusunda yüzde 58,46 arttı. 1 yıllık pasaport harcı 2 bin 396 TL, A sınıfı sürücü belgesi harcı da 1308 TL oldu.
Köprü ve otoyol geçiş ücretlerine de 1 Ocak itibariyle zam geldi. Bugünden geçerli olmak üzere 15 Temmuz Şehitler Köprüsü ve Fatih Sultan Mehmet Köprüsü geçiş ücret tarifesi araçların büyüklüğüne göre 15 ile 110 TL arasında oldu. Motosiklet geçiş ücreti ise 6 TL olarak belirlendi.
Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından işletilen otoyollarda otomobil için en düşük geçiş ücreti 9 TL, en yüksek geçiş ücreti 84 TL oldu.
*******
Akaryakıtta ÖTV zammı
3 Ocak günü açıklanan 2023 yılı Aralık ayı üretici fiyat endeksi (ÜFE) verileri, akaryakıt ürünlerinde maktu özel tüketim vergisi (ÖTV) tutarlarında önemli bir artışı beraberinde getirdi. Söz konusu artışlar, son 6 aylık üretici enflasyonu oranına bağlı olarak belirlendi. Benzine 2,31 TL, motorine 2,17 TL ve LPG (otogaz) grubuna 1 TL zam geldi. Enflasyon oranının açıklanmasının ardından ÖTV düzenlemesi sonrası fiyat artışları 1 saat içinde pompa fiyatına yansıtıldı.
Gelir İdaresi Başkanlığı akaryakıt ÖTV listesini güncelledi. Akaryakıt ve alkollü içkilerden alınan ÖTV tutarı, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2023 yılı ikinci yarısı için açıkladığı Yİ-ÜFE oranı olan yüzde 25,6 kadar artırıldı. Buna göre, 1 litre 95 oktanlı benzinden alınan ÖTV tutarı 7,5265 liradan 2,30 liralık artışla (1,92 kuruş+yüzde 20 KDV yani 38 kuruş) 9 lira 82 kuruşa çıkarıldı. Motorinin 7,05 lira olan ÖTV’si ise 1,80 liralık enflasyon farkı ve 36 kuruşluk KDV ile 2 lira 16 kuruş civarında artırılarak 9 lira 21 kuruş oldu. Öte yandan alkollü içkilerden alınan ÖTV tutarı da yüzde 25,6 oranında artırıldı, 1 litre rakıda 449 lira olan ÖTV tutarı da 478 liraya çıkarıldı.
*********
Elektrik ve doğalgaza zam seçimden sonra
Yeni yıla zamlarının ardından hükümetin doğal gaz ve elektrik zammı takvimi de ortaya çıktı. Halktv’nin haberine göre, elektrik ve doğal gaz faturalarında 31 Mart 2024’te yapılacak seçimlere kadar zam öngörülmüyor. Ancak sektör yetkilileri seçimlerin hemen ardından tarifelerin yeniden fiyatlandırılacağını belirterek, doğalgaz ve elektriğe belli oranlarda zammın kaçınılmaz olduğunu ifade etti.
Sektör kaynakları, özellikle seçim sonrasında konutlarda enerji sübvansiyonlarının hızla kaldırılmasının, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in önerileri doğrultusunda maliyet bazlı fiyatlandırmaya geçilmesinin beklendiğini söylüyor. 2024 yılı enflasyon hedefinin yüzde 36 olması nereyle enerji zamlarında bu hedefin tutturulabilmesi yeni hesaplamalar yapılacağı belirtiliyor.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) 2023 yılında serbest tüketici limitini düşürerek 1000 kilovatsaat olan sınırı 950 kilovatsaate çekmişti. Bu kararın, 1 Ocak 2024’te yürürlüğe gireceği belirtilmişti. Elektrik fiyatları, konut, sanayi ve ticari aboneleri arasında fark gözetilmeden mevcut tarifeler ile sabitlenmişti.
***********
“Asgari ücret marta kadar erimiş olacak”
Gelecek yıl için asgari ücret, yılda tek zam olacağı vurgusuyla 17 bin 2 liraya çıkarıldı. Ancak iktisatçılara göre bu zam mart ayında gerçekleşecek seçimlere kadar erimiş olacak.
Türkiye’de ortalama ücret haline gelen ve çalışanların yarıdan fazlasını ilgilendiren asgari ücret, işçinin muhalefet şerhiyle, işveren ve hükümetin onayıyla 2023’ün son günlerinde açıklandı. Yıl sonuna kadar geçerli olacak asgari ücret yüzde 49 zamla 17 bin 2 TL olarak belirlendi.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre tüketici fiyatları aralık ayında aylık yüzde 2,93, yıllık enflasyon yüzde 64,77 olarak gerçekleşti. Merkez Bankası 2024 sonu için yüzde 36’lık enflasyon beklerken enflasyonda düşüşün Mayıs ayından sonra başlayacağını, enflasyonun mayısta yüzde 70-75 aralığında seyredeceğini öngörüyor. Merkez Bankası 2024 yılının ilk 5 ayında enflasyonda artışın süreceğini öngörürken, açıklanan asgari ücret, satın alma gücündeki reel kayıpları bir miktar telafi etse de gelecek dönem fiyatlardaki artış süreceği için emekçilerin açlıkla karşı karşıya kalma süreci derinleşerek devam edecek.
DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan, iktidarın mart ayına kadar, yani seçime kadar idare edecek bir ücret açıkladığı görüşünde. Türkiye’de çalışanların yüzde 55’inin, özel sektörde çalışanların ise yüzde 70’inin asgari ücretli olduğunu hatırlatan Oyan, “Çalışanların önemli bir bölümü asgari ücrete tabi. Bu ücret çok kısa vadede tatminkâr görülebilir ama nisandan itibaren bu ücretin satın alma gücünün ciddi anlamda gerilediğini göreceğiz” diyor.
Belirlenen rakamın şu anda yaklaşık 520 euroya denk geldiğini belirten Oyan, bu düzeyin de marttan itibaren 500 euronun altına gerileyeceğini vurguluyor. Temmuz ayında 11 bin 402 lira 32 kuruşa yükseltilen asgari ücretin yılın ikinci yarısında gerçekleşen yüzde 38’lik resmi enflasyon farkıyla 15 bin 735 lira edeceğini, bunun üzerine yüzde 36 olan gelecek yıl resmi enflasyon beklentisi de eklendiğinde rakamın 21 bin 400’e çıktığını ifade eden Oyan, “Yani asgari ücretin 21 bin 400 lira üzerinden konuşuluyor olması gerekirdi. Şimdi 17 bin liraya bağlandı. Bu kısa süreli bir etki yapacak. Ancak AKP’nin derdi de zaten seçimler. Sadece seçimleri almaya dönük bir algı yaratmak” diye konuşuyor.
Oyan, bu düzeyde bir asgari ücretin ancak yılın ikinci yarısında tekrar belirlenirse işçi kesimi tarafından kabul edilebilir görüleceğini düşünüyor. “Ama eğer yıl sonuna kadar bir daha artırma olmayacaksa ki öyle ifade edildi, o zaman bu düzeyin yıl sonunda 400 avronun bile altına geldiği bir durumla karşılaşırız ki bu çok tepki çekecektir” diyen Oyan, mayıs ayında yüzde 75’e kadar çıkacağı öngörülen enflasyonun asgari ücret zammı taleplerini yeniden gündeme getireceği görüşünde.
Oyan, “Bu rakam sendikaları zorlayacaktır. Türk-İş’i bile zorlayacaktır. Yeniden bir asgari ücret pazarlığına oturma talebi toplumda çok şiddetli biçimde yükselebilir. Ama tabii seçim olmadığı için marttan sonra iktidar bunu göğüslemek ister muhtemelen” diyor.
************
Şimşek’ten kararlılık mesajı
Yeni ekonomi yönetimi yüksek enflasyonla mücadele için göreve geldiğinden beri faizi kademeli olarak yükseltti. Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın düşük faiz-yüksek kur politikasından geçen yıl yapılan genel seçimden sonra vazgeçmesinin ardından Mehmet Şimşek başkanlığındaki yeni ekonomi yönetimi faizi 2023 sonuna kadar toplam 3 bin 400 baz puan yükseltti. Politika faizi, 21 Aralık 2023 itibariyle yüzde 42,5 oldu.
Hazine ve Maliye Bakanı Şimşek 2023’ün son günü ekonomi programını kararlılıkla uygulamaya devam edecekleri mesajını verdi.
Programın olumlu sonuçlarını yeni yılda almayı sürdüreceklerini kaydeden Şimşek sosyal medya hesabından, “Yıllık enflasyonda düşüşün başladığı, rezerv yeterliliğinin daha da arttığı, kur korumalı sistemin sonlandığı, cari açıkta kalıcı iyileşmenin başladığı, bütçe disiplininin tesis edildiği, sürdürülebilir yüksek büyümenin temellerinin güçlendiği bir yıl olacaktır” diye yazdı.