2023 yılının ilk 7 ayında, önceki yılın aynı dönemine göre ihracat yüzde 0,6 düşüş kaydetmiş durumda. Yılsonu için konulan ihracat hedefi ise 265 milyar dolar. Yani 2022’ye göre hükümetin ihracat hedefinde yalnızca yüzde 4,3’lük artış öngörülüyor. Son 7 ayda dış ticaret açığı ise 73,6 milyar dolara ulaştı.
Dış borcunun milli gelire oranı yüzde 50’ye ulaşan Türkiye için ihracat, döviz ihtiyacının karşılanması için hayati önem taşıyor. Türkiye’nin ihracatı, pandemi sonrasında açılan küresel ticaret ağlarının canlanması ile birlikte, 2022 yılında bir önceki yıla göre yüzde 13 artışla 254 milyar dolar olmuştu. Yılsonu için konulan ihracat hedefi ise geçen yıla göre 11 milyar dolar artış görünüyor. 2023 yılının ilk 7 ayında ise, önceki yılın aynı dönemine göre ihracatta düşüş var. Pazarların daraldığı ortamda yılsonu hedefin dahi tutturulamamama ihtimali bulunuyor. İş dünyası temsilcileri, Türkiye’nin dünya pazarlarında pay kaybetmeye başladığına işaret ediyorlar. Uzmanlara göre, hükümetin vaat ettiği destek paketlerine rağmen ihracatta kan kaybının sürme olasılığı yüksek.
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine göre içinde bulunduğumuz Ağustos ayı ilk 21 gününde ülke geneli ihracat bir önceki yılın aynı dönemine göre sadece yüzde 0,4 oranında artmış. 1 – 21 Ağustos 2022’de 12 milyar 188 milyon dolar olan ihracat, bu yılın aynı döneminde 12 milyar 238 milyon dolar oldu. 1 Ocak 21 Ağustos 2023’ü kapsayan dönemde ise ihracat bir önceki döneme göre ise yüzde 3,4 oranında geriledi. Ege İhracatçı Birlikleri üzerinden yapılan ihracat ise bu yılın Ağustos ayında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 2,30 oranında düştü.
Türkiye imalat sektörünün ana ihracat pazarlarındaki faaliyet koşullarını ölçen İstanbul Sanayi Odası (İSO) Türkiye İmalat Sektörü İhracat İklimi Endeksi, üç aydır düşüşte. Haziranda 51,1 olan endeks temmuzda 50,3 olarak gerçekleşti.
Parasal sıkılaşma ve enflasyon nedeniyle yaşanan küresel talep daralması, Türkiye’nin en büyük ihracat pazarlarının ithalatlarında da keskin düşüşler yaşanıyor. Almanya başta olmak üzere Avrupa Birliği (AB) ekonomilerinde, ABD, İngiltere, Irak ve Mısır gibi ihracat pazarlarının yılın ilk yarısına ilişkin ithalat verileri keskin bir talep daralmasını işaret ediyor. Ülkelerin resmi dış ticaret verileri ve Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) ihracat verilerine göre, ihracatımızda keskin bir düşüş yaşanan pazarların çoğunda ithalat da sert bir düşüşte.
Türkiye avantajını kaybediyor
Pandemi döneminde başta Çin olmak üzere Uzak Asya ülkelerinin AB’ye ihracatı kesintiye uğrayınca Türkiye öne çıkarak avantajlı bir konuma gelmişti. Uzmanlara göre Türkiye bu avantajını artan maliyetler nedeniyle kaybediyor. Son 1 yılda dolar kurunda yüzde 50’nin üzerinde artarken, üretim ve ihracat maliyetlerindeki artış ise yüzde 100’ü aştı. Türkiye’de işçilik ve hammadde maliyetlerinin artması ile Asya ülkeleri yeniden fiyat avantajı yakalayarak pazar paylarını geri almaya başladı.
Dünya ticaretindeki payı yüzde 1,04
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) verilerine göre, Türkiye 2023 yılının ilk çeyreği itibariyle dünya ticaretinden yüzde 1,04 pay alıyor. AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılından 2022 yılı sonuna kadar, dünya ticareti yüzde 276,5 büyüme göstererek 24 trilyon doları aştı.
Bu 20 yıl içerisinde Türkiye’nin ihracatı 6,5 milyar dolardan 255 milyar dolara çıkmış olsa da, küresel ticaretten aldığı pay ise sadece 1 kat arttı ve yüzde 0,55’ten yüzde 1,04’e yükseldi.
Pazarlarımızın ithalatında keskin düşüş
* Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı ülkelerin ithalatında sert düşüş yaşanıyor. İhracatta en büyük pazarımız olan Almanya’nın yılın ilk yarısında yaptığı toplam ithalat Destatis verilerine göre geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 4,1 düşüşle 694,4 milyar euroya geriledi. Türkiye’nin Almanya’ya ihracatı ise yılın ilk yedi ayında önceki yıla göre yüzde 1,6 düştü.
* Euro Bölgesi’ndeki en büyük ikinci ihracat pazarımız olan İtalya’nın ithalatı bu yılı ilk beş ayında yüzde 4,1 düşüşle 253,58 milyar euroya geriledi. İtalya’nın bu dönemde Avrupa Birliği ülkelerinden yaptığı ithalatı yüzde 2,1 düşerken, aynı dönemde AB dışı ülkelerden ithalatı yüzde 13,8 düştü.
* AB içindeki en büyük ihracat pazarlarımızdan Fransa’nın ithalatı Fransa Ekonomi Bakanlığı verilerine göre 2023’ün ilk çeyreğinde yıllık bazda yüzde 7,1 düşerken, 2. çeyrekte ise düşüş yavaşladı ve yüzde 0,9’luk bir azalma oldu. Buna rağmen Türkiye’nin Fransa’ya ihracatı ilk yedi aylık dönemde yüzde 15,8 artmış durumda. Fransa ilk çeyrekte 181,2 milyar Euro, 2. çeyrekte 179,6 milyar euro ithalat gerçekleştirdi.
* Türkiye’nin 9. büyük ihracat pazarından olan Hollanda’da da talep daralması yaşanıyor. Bu ülkenin ithalatı mart, nisan ve mayıs aylarında yıllık bazda sırasıyla yüzde 1,4, yüzde 3,6 ve yüzde 9,1 düştü.
* Türkiye’nin en büyük ihracat pazarlarının bulunduğu ve küresel ticaretinin AB’nin ithalatı da ilk çeyrekte yüzde 11,5 düşüşle 658 milyar Euro’ya gerilerken, aynı dönemde ihracatı yüzde 1,4 düşüşle 656 milyar Euro’ya geriledi.
* Fed’in sıkılaşma döngüsü sona yaklaşıyor olsa da, merkez bankasının enflasyonu dizginlemek için bilinçli bir şekilde ekonomiyi soğutmasıyla ABD’nin ilk altı ayda ithalatı yüzde 4 düşüşle 80,1 milyar dolara geriledi. İhracatı ise yüzde 2,5 artışla 37,6 milyar dolara ulaştı. Türkiye’nin ABD’ye ihracatındaki düşüş ise yüzde 17,3.
* Enerji krizinden önemli bir darbe alan İngiltere ekonomisinin ithalatı ise 2023’ün ilk beş ayında geçen yılki 257,8 milyar sterlin düzeyinden 247,8 milyar serline geriledi. Bu da yüzde 4’lük bir düşüşe denk geliyor. Türkiye’nin İngiltere’ye yılın ilk yedi ayında ihracatı ise yüzde 8,7 düşmüş durumda.
* En büyük 6. ihracat pazarımız Irak’ta ise Fransız enerji devi Totalenergies ile yapılan 27 milyar dolarlık petrol anlaşması orta vadede görünümü düzeltse de, ilk yedi ayda Irak’a olan ihracatımız yüzde 10’a yakın düştü. Irak’ın ithalatı 2022 yılının tamamında yüzde 31,7 düşerken, 2023’ün ilk çeyreğinde önceki çeyrekteki 9,15 milyar dolardan 7,72 milyar dolara geriledi. Bu da yüzde 16’lık bir düşüşe denk geliyor.
* Ukrayna’daki savaştan en çok etkilenen buğday ithalatçılarından biri olan Mısır’da ise petrol ürünleri, demir çelik, kimyasal ve plastik kalemlerinde mayıs ithalatındaki sert düşüşler, ithalatının yüzde 47’si imalat girdisi olan Afrika ekonomisinde de işlerin zorlaştığına işaret ediyor. Mısır’ın ilk dört aydaki ithalatı değer bazında yüzde 27,4 düşüşle 5,36 milyar dolara gerilerken, bu rakam 2022’nin ilk dört ayı için 7,38 milyar dolardı. Mayıs ayında ise ithalat yıllık bazda yüzde 9,4 düşüşle 7,12 milyar dolara geriledi. İthalatı mayısta sert artan kalemler ilaç (yüzde 14,2), mısır (yüzde 46,4), buğday (yüzde 92,5) ve doğalgaz (yüzde 21,3) oldu.
* Türkiye’nin 2023’ün ilk yedi ayında ihracatının yüzde 75’in üzerinde arttığı Rusya pazarında ise ‘Rusya dostu’ ülke olmanın ticaret avantajlarından faydalanıyoruz. Rusya Merkez Bankası verilerine göre Rusya’nın mal ve hizmet ithalatı ilk çeyrekte yüzde 74,3, 2. çeyrekte yüzde 76,9 arttı. Merkez Bankası’nın bu yıl yüzde 2,5’lik büyüme öngördüğü Rusya ekonomisinin ihracatındaki artış ise yüzde 100’ün üzerinde. İlk çeyrekte yüzde 104,6, ikinci çeyrekte yüzde 101’lik bir artış kaydedilmiş.
* Savaş halindeki Ukrayna’nın diğer ticaret ortaklarından ithalatı da çok dalgalı bir seyir içinde, aydan aya keskin iniş ve çıkışlar kaydediliyor. Fourkites verilerine göre Şubat 2023’te yıllık yüzde 450 artışla ithalattaki dalgalanma zirve yaptı. Türkiye’nin Ukrayna’ya ihracatı ise yılın ilk yedi ayında yüzde 64 yükselmiş durumda. Rusya ile ticari ilişkilerin güçlenerek devam etmesi Batılı müttefiklerimizce şimdilik bir yaptırım görmese de, önümüzdeki dönem için böyle bir olasılık var.
