14 Mayıs seçimleri yaklaşırken, kamunun iç ve dış borç yükü de giderek artıyor. 14 Mayıs sonrası yeni dönemde, bu borçların nasıl ödeneceği konusu, yeni ekonomi yönetiminin temel meselesi olacak. Peki, ekonomistler ve uzmanlar, bu konuda neler düşünüyorlar ve neler öneriyorlar?
Seçime sayılı günler kala iktidarın yarattığı borç sarmalı, Hazine üzerindeki baskıyı artırıyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın iç ve dış borç ödeme projeksiyonlarına göre 14 Mayıs sonrasında kurulacak yeni kabineyi 2023 Mayıs-Eylül döneminde 632 milyar TL (27.2 milyar dolar), toplamda ise 7.8 trilyon TL (209 milyar dolar) borç ödemesi bekliyor.
AKP iktidarının ekonomide yarattığı hasar, her geçen gün büyürken ülkenin borç stoku da katlanmaya devam ediyor. Hazine’nin borç stoku 4.2 trilyon TL’ye ulaşmış durumda. 3.6 trilyon TL’lik faiziyle birlikte toplam borç yükü 7.8 trilyon TL’ye (209 milyar dolara) ulaşıyor. AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılında Türkiye’nin borç stoku 243.1 milyar TL’ydi. Bu tutar AKP döneminde tam 17 katına çıkarak 3 trilyon 968 milyar TL büyüdü.
Borcun 2 trilyon 21 milyar TL’si iç borçlardan, 2 trilyon 190 milyar TL’lik kısmı ise dış borçlardan oluşuyor. İç borç stokunun faiz yükü 2.7 trilyon TL ile anaparanın yüzde 133’ü kadar bir büyüklük oluşturuyor. Dış borçların tamamı, iç borçların da yüzde 25.5’i döviz cinsinden borçlardan meydana geliyor. Borç stokunun yüzde 64.3’ü döviz cinsinden borçlardan oluşuyor.
Hazine’nin merkezi yönetim iç borç ödeme projeksiyonlarına göre, seçim sonrasında yeni kurulacak kabineyi ağır bir borç ödemesi bekliyor. Hedeflere göre, 2023 Mayıs-Eylül dönemi arasında iç borç ana para ve faiz ödemelerinin toplamı 466 milyar TL’yi (24 milyar dolar) buluyor. Buna ek olarak dış borç için de ana para ve faiz olmak üzere mayıs-eylül döneminde toplam 3.2 milyar dolar (61.6 milyar TL) ödeme yapılacak.
Vatandaş da borçlu
Borcun büyüklüğünü ve ödeme zorluğunu değerlendiren ekonomistler, “İç borç para basılarak halledilir ancak bu da enflasyon riski doğurur. Dış borç ise dövize ihtiyacın bu kadar zor olduğu günlerde zor ödenir. Bu nedenle yeni gelen hükümet her ikisi için de yeniden yapılandırma yoluna gidecektir. Alacaklıların bu yapılandırmayı kabul edip etmemesi ise seçilecek hükümetin vereceği güvene bağlı” diyor.
Hazine’nin yanı sıra vatandaş ta borca saplanmış durumda. CHP TBMM Grubu’nun haftalık ekonomi raporuna göre, yurttaşların bireysel kredi ve kredi kartı borçları, 24-31 Mart haftasında 44 milyar TL daha artarak 1 trilyon 896 milyar TL’ye çıktı. Yurttaşların banka borçlarında yılbaşından bu yana ise 322 milyar TL’lik artış yaşandı. Bankalar tarafından önceki beş yıllık dönemde icraya verildikleri halde borçları devam edenlerin sayısı ise 3 milyon 865 bin 446 kişi olarak açıklandı. Buna göre 2 milyon 417 bin 202 kişi bankaların, 2 milyon 31 bin 56 kişi de varlık yönetim şirketlerinin takibinde bulunuyor.
Devletin borcu 4.5 trilyon lira
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı verilere göre merkezi yönetim (devlet) borç stoku Mart 2023 itibarıyla Aralık 2022’ye (üç aylık) kıyasla yüzde 11.2, Mart 2022’ye (yıllık) kıyasla yüzde 44.2 artarak 4 trilyon 487 milyar liraya çıktı.
Bu kapsamda iç borç stoku üç aylık yüzde 17.2, yıllık yüzde 50.6 artışla 2 trilyon 233 milyar lira, dış borç stoku üç aylık yüzde 5.9, yıllık 38.4 artışla 2 trilyon 254 milyar lira oldu. Son bir yılda iç borç stokunun toplamdaki payı yüzde 47.7’den yüzde 49.8’e çıkarken dış borç stokunun payı yüzde 52.3’ten yüzde 50.2’ye düştü.
Öte yandan “Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi”ne resmi olarak geçilen yıl olan 2018’de devletin toplam borç stoku, 586.1 milyar lirası iç olmak üzere 1.1 trilyon liraydı. Toplam borcun yüzde 59.9’u iç, yüzde 45.1’i dış borç stokundan oluşuyordu.
Dış ticarette büyük açık
Ticaret Bakanlığı’nın verilerine göre öncü dış ticaret dengesi Nisan’da 8,85 milyar dolar açık verdi. Bu dönemde ihracat yüzde 17,2, ithalat yüzde 4,5 azaldı.
Ticaret Bakanlığı 2023 Nisan ayı öncü dış ticaret istatistiklerini açıkladı. Buna göre öncü dış ticaret açığı Nisan’da yüzde 44 artarak 8,85 milyar dolar oldu.
Nisan ayında ihracat, geçtiğimiz yılın aynı ayına göre yüzde 17,2 azalışla 19,3 milyar dolar olarak gerçekleşti.
Açıklamada “Ramazan Bayramı nedeniyle, Nisan ayında çalışılan iş günü azalmış ve geleneksel olarak en yüksek ihracatın gerçekleştirildiği Perşembe – Cumartesi aralığında üretim ve ihracat ciddi oranda azalmıştır. İhracat değişimini aşağı çeken diğer önemli faktör ise baz etkisi olmuştur.” ifadesi yer aldı.
Nisan ayında ithalat ise yüzde 4,5 oranında azalarak 28,2 milyar dolar oldu. Nisan ayında toplam enerji ithalatı, fiyatlardaki düşüşle yüzde 35,8 oranında azalarak 5 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti. Son dönemlerde ithalatta izlenen artışta önemli bir etkisi olan altın ithalatı ise yılın ilk çeyreğine göre zayıflamakla birlikte, bir önceki yıla göre yüzde 174 oranında artışla 1,3 milyar dolar oldu. İthalatta öne çıkan diğer fasıllar, 1,2 milyar dolar artış ile motorlu kara taşıtları, 663 milyon dolar artış ile elektrikli makineler, 360 milyon dolar artış ile diğer makineler oldu.
